Η γενετική διάβρωση στην Κύπρο

Οι έντονες αλλαγές στις κλιματικές συνθήκες των τελευταίων χρόνων όπως ακραίες θερμοκρασίες, ξηρασία, ακανόνιστες βροχοπτώσεις είναι παράγοντες που οδηγούν σε αλλοίωση του περιβάλλοντος και συνεπώς την αλλοίωση και των ειδών των φυτών που είναι προσαρμοσμένα για αυτό το περιβάλλον. Και ο ανθρώπινος παράγοντας επίσης παίζει σημαντικό ρόλο στη μείωση της γενετικής παραλλακτικότητας με δραστηριότητες όπως, η οικιστική ανάπτυξη, η απόρριψη αποβλήτων, η υπερβόσκηση αλλά και με τις πυρκαγιές.  Οι  πιο πάνω παράγοντες είναι υπεύθυνοι για το φαινόμενο που είναι γνωστό σαν γενετική διάβρωση.

Η γενετική διάβρωση σημαίνει την απώλεια της γενετικής παραλλακτικότητας  εντός ή μεταξύ των πληθυσμών ή ποικιλιών του ίδιου είδους με την πάροδο του χρόνου λόγω ανθρώπινων παρεμβάσεων ή κλιματικών αλλαγών.

Παραδοσιακές ποικιλίες όπως το ρόβι, η φάβα (λουβάνα), ο καπνός, η αραχίδα αλλά και άλλες καλλιέργειες, τα τελευταία χρόνια έχει μειωθεί η έκταση της καλλιέργειας τους και έχουν αντικατασταθεί από νέες καλλίεργειες νέες βελτιωμένες ποικιλίες που συνήθως συνοδεύονται και από επιδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παραδοσιακές ποικιλίες έχουν παραμεριστεί από νέες βελτιωμένες ποικιλίες και υβρίδια τα οποία έχουν κατακλύσει την αγορά.

Ποια μέτρα μπορούν να παρθούν για να περιορίσουμε το φαινόμενο αυτό;

Η πιο διαδεδομένη μέθοδος είναι αυτή της διατήρησης των σπόρων σε τράπεζες σπερμάτων. Οι σπόροι διατηρούνται σε θερμοκρασίες –20^oC και με χαμηλά ποσοστά υγρασίας (περίπου 5%). Υπό αυτές τις συνθήκες οι σπόροι μπορεί να διατηρηθούν έως και 400 χρόνια.

Άλλες μεθόδοι που χρησιμοποιούνται είναι αυτές τις ιστοκαλλιέργειας  και της κρυοδιατήρησης. Η πρώτη αναφέρεται στην καλλιέργεια μικρόφυτων μέσα σε τεχνιτά υποστρώματα ενώ δεύτερη είναι η διατήρηση του γενετικού υλικού σε πάρα πολύ χαμηλές θερμοκρασίες(–196^oC) με την χρήση υγρού αζώτου. Με την μέθοδο της κρυοδιατήρησης, η διάρκεια αποθήκευσης είναι θεωρητικά επ’ αόριστον.

Οι πιο πάνω μεθόδοι είναι γνωστές σαν ex situ διατήρηση γενετικών πόρων, δηλαδή διατήρηση του γενετικού υλικού μακριά από φυσικό οικότοπο ή φυσικό του περιβάλλον. Υπάρχει και in situ διατήρηση, δηλαδή η διατήρηση τους στο φυσικό τους περιβάλλον και οικότοπο, όπου τα φυσικά περιβάλλοντα και συνεπώς το φυτικό γενετικό υλικό, προστατεύεται από εθνικές ή διεθνής συνθήκες. Όσο και η in situ όσο και η ex situ διατήρηση δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ξεχωριστά, αλλά μαζί, γιατί η μια αλληλοσυμπληρώνει την άλλη.

Η κατάσταση στην Κύπρο

Η Κύπρος λόγω της μεγάλης γενετικής παραλλακτικότητας της, όσο και από άγρια, τόσο και από καλλιεργούμενα είδη, έγινε από νωρίς προσπάθεια για την διατήρηση τους. Σύμφωνα με το περιοδικό ‘Αγρότης’, η συλλογή των σπόρων ξεκίνησε από το 1978, αλλά από το 1985, το Ινστιτούτο Γεωργικών Ερευνών διατηρεί τράπεζα σπερμάτων όπου έχουν συλεχθεί μέχρι σήμερα 808 δείγματα σπόρων που αντιπροσωπεύουν 157 είδη φυτών, εκ των οποίων τα 80 είναι ενδημικά του νησιού. Στην τράπεζα διατηρούνται μεγάλος αριθμός παραδοσιακών ποικιλιών σιτηρών, ψυχανθών και λαχανικών όπου η βλαστηκότητα των σπόρων ελέγχεται σε τακτά χρονικά διαστήματα