H πτώση της θερμοκρασίας του αέρα κάτω από το μηδέν μπορεί να προκαλέσει πήξη του νερού των φυτικών ιστών το οποίο μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα τη ζημιά από παγετό. Η θερμοκρασία στην οποία πήζει το νερό σε κάθε φυτικό ιστό και η ζημιά που θα προκαλέσει εξαρτώνται από το φυτικό ιστό και την εποχή. Υποτροπικά και τροπικά είδη μπορεί να ζημιωθούν και από θερμοκρασίες άνω του μηδενός (και συνήθως κάτω των 14ºC) ανάλογα με τη διάρκεια παραμονής τους σε αυτές. Αυτή η ζημιά ονομάζεται Chilling.
Οι μεγαλύτερες ζημιές στο φυτικό κεφάλαιο συμβαίνουν συνήθως από τους εαρινούς και χειμερινούς παγετούς, με καταστροφή της παραγωγής για τη χρονιά ή και καταστροφή του φυτικού κεφαλαίου για μερικά χρόνια.
Καθώς η θερμοκρασία κοντά στο έδαφος μειώνεται, δημιουργείται μια στρωμάτωση θερμοκρασίας ώστε στα 1-2 μέτρα από την επιφάνεια του εδάφους να έχουμε τη χαμηλότερη θερμοκρασία και καθώς ανεβαίνουμε προς τα 20-40 μέτρα να έχουμε ένα μέγιστο (θερμοροφή), ενώ πιο ψηλά η θερμοκρασία επηρεάζεται από το χαμηλό βαρομετρικό και μετά από εκατοντάδες μέτρα μπορεί να είναι πολύ πιο χαμηλή. Νύκτες με συννεφιά ή μεγάλοι παρακείμενοι όγκοι νερού εμποδίζουν την πτώση της θερμοκρασίας με συγκράτηση της θερμότητας ή έκλυση θερμότητας, αντίστοιχα.
Ο άνεμος έχει την ικανότητα να παρεμποδίζει τη δημιουργία συνθηκών παγετού καθώς ανακατεύει τις ψυχρές μάζες μα θερμότερες από τα ψηλότερα στρώματα. Τέλος, οτιδήποτε εμποδίζει τη συσσώρευση θερμότητας κατά τη διάρκεια της ημέρας (ζιζάνια, τύπος εδάφους, βόρεια έκθεση του οπωρώνα) ή αυξάνει την απώλεια θερμότητας τη νύκτα (ζιζάνια, αναμοχλευμένο έδαφος) αυξάνει τον κίνδυνο παγετού.
Ζημιές από παγετούς
Τα φυλλοβόλα οπωροφόρα κινδυνεύουν κύρια από τους ανοιξιάτικους παγετούς και πιο σπάνια από Φθινοπωρινούς (ηρτημένη καρποφορία ζημιώνεται σε θερμοκρασίες περίπου –3 ºC) ή χειμερινούς παγετούς. Τα φυλλοβόλα οπωροφόρα έχουν τη δυνατότητα σκληραγώγησης για να αντιμετωπίσουν τους χειμερινούς παγετούς ώστε να είναι ικανά να επιβιώσουν χωρίς ή με ελάχιστες ζημιές σε θερμοκρασίες από –25 έως –35 ºC. Πολλές ποικιλίες καρυδιάς είναι πολύ πιο ευαίσθητες και μπορεί να ζημιωθούν σημαντικά σε θερμοκρασίες κάτω των –15 ºC.
Η σκληραγώγηση των φυλλοβόλων οπωροφόρων γίνεται, σύμφωνα με την επικρατέστερη θεωρία, σε τρία στάδια. Με τις βραχυήμερες συνθήκες του Σεπτεμβρίου το δέντρο ξεκινά τις διαδικασίες ληθάργου με τη συσσώρευση αποθηκευτικών ουσιών (υδατάνθρακες, πρωτείνες) και τη δημιουργία υδρόφιλων κολλοειδών ουσιών στο κύτταρο που δεσμεύουν νερό ώστε αυτό να μην μπορεί εύκολα να κρυσταλλωθεί. Αρκετοί τύποι κυττάρων έχουν αυτή την ικανότητα όπως μεριστωματικά κύτταρα οφθαλμών και παρεγχυματικά κύτταρα στις ηθμαγγειώδεις μοίρες. Έτσι αυτά τα κύτταρα τον Οκτώβριο έχουν αντοχή σε θερμοκρασίες έως και –8 ºC.
Ύπαρξη καρπών, υπερβολική όψιμη αζωτούχος λίπανση και όψιμη άρδευση παρεμποδίζουν την είσοδο σε λήθαργο, καθώς ωθούν το φυτό σε έντονη κίνηση χυμών και νέα βλάστηση ή, με άλλα λόγια, στην αδυναμία των φυτών να αποθηκεύσουν υδατάνθρακες. Οι 2-3 πρώιμοι παγετοί του Οκτωβρίου – Νοεμβρίου και η ύπαρξη φύλλων στα φυτά στέλνουν το μήνυμα για την περαιτέρω σκληραγώγηση στα ανωτέρω κύτταρα ώστε αυτά να γίνουν ανθεκτικά σε θερμοκρασίες έως –21 ºC και, ανάλογα το είδος, ακόμα χαμηλότερα. Το τρίτο στάδιο σκληραγώγησης (αντοχή σε ακόμα χαμηλότερες θερμοκρασίες) είναι ταχύτατο (σε 1-2 ημέρες) όταν έχουμε μόνιμο παγετό (δηλ. 24 ώρες την ημέρα θερμοκρασίες κάτω του -1 ºC) και χάνεται επίσης ταχύτατα (σε 1-2 ημέρες) με την άνοδο της θερμοκρασίας άνω του μηδενός. Αυτές οι συνθήκες απέτρεψαν την εκτεταμένη καταστροφή των φυλλοβόλων οπωροφόρων κατά τους παγετούς του Δεκεμβρίου 2001 στην περιοχή της Θεσσαλίας. Όταν συμπληρωθούν οι απαιτούμενες ανά είδος και ποικιλία ώρες χαμηλών θερμοκρασιών, διακόπτεται ο λήθαργος και οι ανθοφόροι οφθαλμοί καθώς και τα λοιπά παρεγχυματικά κύτταρα χάνουν τη σκληραγώγηση τους (ευαίσθητοι σε θερμοκρασίες –6 έως –8ºC) και ετοιμάζονται για την επερχόμενη Άνοιξη. Τέτοια εκτεταμένη ζημιά έπαθαν πολλά οπωροφόρα το Φεβρουάριο του 2003. Έτσι με την έκπτυξη των οφθαλμών έχουμε και ευαισθησία σε χαμηλές θερμοκρασίες που φαίνονται στον Πίνακα 2, ανάλογα το στάδιο ανάπτυξής τους. Αυτοί οι ανοιξιάτικοι παγετοί προκαλούν τις μεγαλύτερες ζημιές σε άνθη και καρπίδια στα φυλλοβόλα οπωροφόρα στην Ελλάδα χωρίς να βλάπτουν τη βλάστηση. Επίσης σε είδη όπως καρυδιά, κυδωνιά και ακτινιδιά, οι ανοιξιάτικοι παγετοί προκαλούν πάγωμα του νεοεκπτυσσόμενου βλαστού ο οποίος αργότερα θα έφερε τα άνθη και καρποφορία. Έτσι εδώ έμμεσα χάνεται η καρποφορία, ενώ άλλοι κοιμώμενοι οφθαλμοί εκβλαστάνουν και πλαισιώνουν το δέντρο με βλάστηση.
Θερμοκρασίες που προκαλούν 90% ζημιά ανάλογα με το στάδιο παραγωγής
Είδος | Ρόδινη κορυφή | Πλήρη άνθιση | Καρπόδεση |
Αμυγδαλιά | -2,8ºC | -1,1ºC | |
Αχλαδιά | -5,6ºC | -4,5ºC | -3,2ºC |
Βερικοκιά | -7,2ºC | -5,6ºC | -3,9ºC |
Κερασιά | -4,0ºC | -3,9ºC | -3,5ºC |
Μηλιά | -3,9ºC | -3,9ºC | -3,5ºC |
Ροδακινιά | -6,1ºC | -4,4ºC | -3,5ºC |
Δεν υπάρχουν σχόλια: